Teknolojik Kirlilik: 21. Yüzyılın Sorunu

Teknoloji bağımlısı olalım ya da olmayalım, hızla değişen ve gelişen elektronik eşyalar, küresel ölçekte büyüyen yeni bir atık türü oluşturuyor: elektrikli ve elektronik atık ya da e-atık.

Cep telefonları, tabletler, dizüstü bilgisayarlar… Dijital cihazların yaygınlaşması gezegen için bir sorun haline geliyor çünkü ömürlerinin sonuna geldiklerinde geri dönüşüm oranları düşük. Her yıl neredeyse 50 milyon ton teknolojik hurda üretiliyor. İklim değişikliğini yavaşlatmak ve çevreye zarar vermemek için bunu iyileştirmek hayati önem taşıyor.

E - Atık Nedir?

E-atık, eski, istenmeyen veya arızalı elektrikli ve elektronik cihazları kapsar. Bu, akıllı telefonlardan ömrünü tamamlamış buzdolaplarına kadar her şey anlamına gelir.

Üreticiler, müşterilerin dikkatini çekebilecek yeni ve yenilenmiş elektronik ürünler üretmeyi hedefliyor, ancak bu sürdürülebilirlik ve sürdürülebilir tüketim fikriyle tutarlı değil, aynı zamanda e-atık artışına da yol açıyor.

E-Atık Neden Bir Sorundur?

Hayatınızda kaç tane cep telefonunuz oldu? Bu sorunun cevabı, teknolojik çöplerin veya e-atıkların gezegen üzerindeki etkisi hakkında size bir fikir verecektir: Dünyada tüketiciler cep telefonlarını her 15 ayda bir değiştiriyorlar.

Dünyada her yıl yaklaşık 4.500 Eyfel Kulesi’nin ağırlığına eşit olan 50 milyon ton e-atık üretiliyor. Çoğu yakılıyor veya çöplüklere atılıyor. Üstelik bozuk veya istenmeyen elektronik cihazlar çöp sahasına atıldığında, bunlardan kurşun ve cıva gibi zehirli maddeler toprağa ve suya sızabiliyor. Bu da kirliliğe, insan sağlığı tehlikelerine ve değerli sınırlı kaynakların kaybına neden oluyor.

Elektronik cihazlar ayrıca altın, gümüş, bakır, platin, alüminyum ve kobalt gibi değerli ve yenilenemeyen kaynaklar içerir. Bu da onları geri dönüşüme uğratmadan elden çıkardığımızda değerli malzemeleri de çöpe atmış oluyoruz demektir.

Elektronik Atık Türleri

Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD), elektronik atığı, çalışma ömrünün sonuna gelmiş, elektrik enerjisiyle çalışan herhangi bir cihaz olarak tanımlamaktadır. Yani sadece cep telefonlarından bahsetmiyoruz. Bir Avrupa Birliği (AB) direktifine göre mevcut olan bazı WEEE (Atık Elektrikli Elektronik Ekipman) türlerine bir göz atalım:

- Buzdolapları, dondurucular ve diğer soğutma ekipmanları.

- Bilgisayarlar ve telekomünikasyon ekipmanları.

- Tüketici elektronik cihazları ve güneş panelleri.

- TV'ler, monitörler ve ekranlar.

- Led ampuller.

- Otomatlar.

Dünyada Teknolojik Atık Sorunu

BM Çevre Programı (UNEP) ile ortaklaşa hazırlanan yeni bir rapor olan Küresel E-Atık Monitörü 2020, geçen yıl rekor 53,6 milyon ton elektronik atık üretildiğini tespit etti. Bu atıkta bulunan hammaddelerin değeri yaklaşık 57 milyar dolardı. Bu rakam, geri dönüşümün artan önemini vurguluyor ve bazı endişe verici istatistikler de ortaya çıkıyor: Bu atığın yalnızca %20'si geri dönüştürülmektedir. Böyle devam edersek, BM 2050 yılına kadar 120 milyon ton elektronik hurdaya ulaşabileceğimizi belirtiyor.

ABD, 2019'da 7 milyon tondan fazla değer üreterek dünya çapında en büyük elektronik atık üreticisi oldu. Bunu, 6 milyon ton ile Çin, 2.2 ton atıkla da Japonya izliyor. Türkiye, yıllık 503 bin ton atıkla en çok e-atık üreten ülkeler arasında 17. sırada yer alıyor.

Kişi başına düşen e-atık miktarının refah seviyesiyle doğrudan ilgisi olduğu biliniyor. Milli gelirin yüksek olduğu ülkelerde kişi başına düşen atık miktarı 29 kilograma kadar çıkıyor. Türkiye’de ise bu rakam 6,5 kg.

Dolayısıyla elektronik atık miktarını azaltan bir üretim ve tüketim modeline dönüş artık ertelenemez. ‘Sorumlu tüketim’, sorunun cevaplarından biridir. Teknolojik cihazların yeniden kullanımı, verimsiz bir geri dönüşüm sistemi karşısında elektronik atık seviyelerini azaltmak için tek seçenek haline geldi.

Teknolojik Çöpleri Nasıl Azaltabiliriz?

Gittikçe daha fazla cihaz kullanıyoruz ve bunları daha sık değiştiriyoruz. Bu alışkanlığı değiştirmek, eko-tasarım gibi politikaları giderek daha fazla benimseyen üreticiler kadar, tüketimi teşvik eden pazarlama stratejilerine daha az duyarlı olması gereken tüketiciye de bağlıdır. Yeni bir cihaz alırken buna ihtiyacınız olup olmadığını yeniden değerlendirebilirsiniz:

Hala çalışan cihazlarınızı arkadaşlarınıza veya ailenize devredebilir veya ikinci el pazarında satabilirsiniz. Bunları ihtiyacı olan insanlara ya da hayır kurumlarına da bağışlayabilirsiniz.

Cihaz artık çalışmıyorsa ve başka biri tarafından kullanılma şansı yoksa diğer seçenek geri dönüşüm olmalıdır. Tüketici eski cihazı, yenisini satın aldığı mağazaya veya elektronik yenileme konusunda uzmanlaşmış bir şirkete teslim edebilir.

Elektronik ürün satın alırken çevre dostu olanları tercih edebilirsiniz.

Pilleri ve elektronik ürünleri geri dönüşüm kutularına atarak geri dönüşüme katkıda bulunabilirsiniz.

Teknolojik Atıkların Geri Dönüşümünün Faydaları

Çevre Bilimi ve Teknolojisi dergisi tarafından 2019 yılında yayınlanan bir rapora göre, mineralleri doğal tortulardan çıkarmak, yeni cihazların üretimi için teknolojik atıklardan geri kazanmaktan 13 kat daha maliyetlidir. Platin, bakır ve paladyum gibi mineralleri elde etmek, sadece onları kazıp işlemeyi gerektirmez, aynı zamanda büyük miktarlarda su ve enerji kullanımını gerektirir. Geri dönüştürülmüş maddelerden malzemelerin kullanımına ve bakir kaynakların çıkarılmasına daha az bağımlılığa dayanan döngüsel ekonomi kavramının geldiği yer burasıdır.

Elektronik aletlerin geri dönüştürülmesi sadece çevrenin kalitesini iyileştirmekle kalmaz, aynı zamanda başka faydalar da sağlar. Uluslararası Telekomünikasyon Birliği (ITU), bu öğelerin doğru bir şekilde geri dönüştürüldüğünde yıllık 62,5 milyar doların üzerinde fırsat sunabileceğini ve dünya çapında milyonlarca yeni iş yaratabileceğini düşünüyor. Bunu göz önünde bulundurarak hem bu kuruluş hem de BM, küresel geri dönüşümü %30'a çıkarmayı ve e-atık mevzuatı olan ülkelerde %50'ye ulaşmayı kendisine hedef belirlemiştir.